همین طور آثار واجد شرایط باید نشان‌دهنده‌ سنت و فرهنگی خاص که از بین رفته و یا هنوز زنده است باشند؛ نمونه برجسته از معماری، فناوری و یا چشم‌انداز و نمونه برجسته‌ای از سکونتگاه‌های باستانی بشر ‌و ارتباط مستقیم و ملموس با حوادث، باورها و آثار ادبی ارزشمند را نیز داشته باشند.

از همین رو عرصه آثار کاندیدای ثبت در همدان ۷۵ هکتار تعیین شد به طوری که از آرامگاه بوعلی شروع می‌شود تا هگمتانه، همین طور از طرفین از سمت شرق خط محدوده از کنار رودخانه عبور می‌کند و از سمت غرب نیز به ذوالریاستین و قسمتی از خیابان شریعتی عبور و از کنار بقعه استرومردخای می‌گذرد. 

طبق مستندات پرونده، ۳۲ هکتار از این ۷۵ هکتار عرصه تپه هگمتانه و ۴۳ هکتار باقی مانده متشکل از مجموعا ۱۱۵ اثر است اعم از بازار، آرامگاه‌ها و میدان امام، مبرهن است در این محدوده یک سری آثار شاخص وجود دارد ضمن اینکه این آثار ثبت ملی شده است. 

اقدامات ثبت جهانی هگمتانه در سال ۱۴۰۱ آغاز شد، در ابتدا عرصه مشخص شد و پس از آن تکمیل و ارسال پرونده به یونسکو انجام گرفت، گام دوم آماده‌سازی عرصه و حریم عرصه برای حضور ارزیابان یونسکو بود که با هم افزایی بین دستگاهی به خوبی رفع موانع انجام شد. 

در نهایت مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌ دستی استان همدان در تاریخ سوم شهریور سال ۱۴۰۲ از ورود ارزیاب به همدان خبر داد و گفت: مراتب ارزیابی پرونده ثبت جهانی «هگمتانه و مرکز تاریخی همدان» توسط ارزیاب یونسکو در همدان در حال انجام است و از روز گذشته با ورود ارزیاب، مراحل بازبینی مستندات پرونده به خوبی طی شده است.

پس از ارزیابی و بررسی همه جانبه «غسان شمالی»، ارزیاب یونسکو که برای ارزیابی پرونده «منظر تاریخی هگمتانه و مرکز تاریخی همدان» به ایران و همدان سفر کرده بود، در تاریخ تاریخ ۶ شهریور سال ۱۴۰۲ ضمن قدردانی از مهمان‌نوازی ایرانی‌ها و همدانی‌ها گفت: در چند روزی که در همدان بودم، گروهی پاسخگو و همراه من بود و با توجه به اینکه هگمتانه عرصه بزرگی دارد، آثار زیادی دیدم و اطلاعات خوبی درباره پرونده ارائه شد. 

او تاکید کرد که من پیش از سفر به همدان، پرونده را مطالعه کرده‌ام و معتقدم ظرفیت زیادی برای ثبت جهانی دارد و بر اساس مشاهداتی که داشتم، ثبت جهانی آن شدنی است به ویژه که یکی از موارد مهم این پرونده، انسان‌محور بودن آن است به نحوی که در بازار دیدم مردم، سنت‌های قدیم خود را حفظ کرده‌اند و زندگی در جریان است. 

ابراز رضایت ارزیاب یونسکو از پرونده ثبت جهانی بارقه‌های امید را بین مردم این کهنه دیار صدچندان کرد؛ به ویژه که این پرونده پس از سال‌ها چشم انتظاری بالاخره در دولت سیزدهم وارد مسیر ثبت جهانی شد. 

اگرچه با توجه به مضامین منتشر شده، حسن سلطانی، مدیر پایگاه محوطه باستانی هگمتانه در تاریخ پنجم اردیبهشت امسال اعلام کرد ارزیاب یونسکو پس از بازدید سوالاتی در راستای تشکیل پرونده مطرح کرده، این سوالات در ۶ ماهه دوم سال گذشته توسط کارشناسان و اساتید مجرب باستان شناسی، معماری و مرمت مورد بررسی دقیق و مستدل قرار گرفته و در نهایت گزارش تنظیم و ارسال شده است.

گفتنی است، پاسخ سوالات و ابهامات ارزیاب زیر نظارت محمدحسن طالبیان مشاور وزیر میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری جمع بندی و به صورت رسمی از سوی وزارتخانه در اسفند ماه سال گذشته به یونسکو ارسال شده است. 

بدون شک این فرصت بی‌تکرار نقطه آغازین تحول اقتصادی برای جامعه محلی همدان است به عبارتی ثبت جهانی هگمتانه، ظرفیتی است که بهبود رونق گردشگری، رشد وضعیت بازار، بهبود اقتصاد و معیشت کسبه این منطقه را به دنبال دارد و این مهم یک مطالبه جدی از سوی مردم است.

بر اساس پیگیری‌های صورت گرفته و طبق اخبار منتشر شده از ۳۱ تیرماه تا ۱۰ مرداد برای اولین بار دهلی نو پایتخت هند میزبان اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو خواهد بود و ثبت «منظر تاریخی هگمتانه و مرکز تاریخی همدان» به رای گذاشته می‌شود به طوری که در این اجلاسیه مشاور وزیر میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری دفاع از پرونده‌های ایران من جمله هگمتانه را بر عهده دارد. 

آنچه واضح است سرنوشت ثبت جهانی هگمتانه به قدرت چانه زنی و دفاع محمدحسن طالبیان مشاور وزیر میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو بستگی دارد، امیدواریم این دفاعیه به کار آید و مطالبه مردمی همدانی‌ها پاسخ داده شود.